Czynnościowy ból brzucha, czyli kiedy dziecko boli brzuch bez przyczyny
Aż 30 proc. dzieci w wieku szkolnym cierpi na czynnościowy ból brzucha. Jest to jeden z najczęstszych powodów wizyt u pediatrów oraz skierowań do gastroenterologów dziecięcych. Mimo że często niedoceniany, czynnościowy ból brzucha może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak depresja czy stany lękowe. Jest to też częsty powód nieobecności dzieci w szkole na całym świecie. O objawach, konsekwencjach, diagnostyce tych zaburzeń opowiada prof. dr hab. Ewa Toporowska-Kowalska, specjalistka pediatrii i gastroenterologii dziecięcej, wiceprzewodnicząca Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego i przewodnicząca Oddziału Łódzkiego PTP.
Czym jest czynnościowy ból brzucha?
Czynnościowe bóle brzucha są grupą chorób, które nie wynikają z uszkodzenia organów przewodu pokarmowego, a u pacjenta nie występują tak zwane „czerwone flagi” (objawy alarmowe). Dla porównania, w chorobach organicznych, takich jak np. choroba wrzodowa, czy zapalenie trzustki, ból brzucha jest wynikiem uszkodzenia tych narządów, co można potwierdzić w odpowiednich badaniach np. endoskopii, USG, tomografii komputerowej czy rezonansie magnetycznym. W przypadku czynnościowych bólów brzucha, mimo że ból jest prawdziwy, nie znajdujemy odchyleń w tych badaniach. Odczuwany przez dziecko ból brzucha jest wynikiem nadmiernej wrażliwości jego przewodu pokarmowego i ośrodkowego układu nerwowego na fizjologiczne bodźce. Używając najnowszej terminologii dochodzi do zaburzenia funkcjonowania tak zwanej osi mózgowo-jelitowej, czyli mechanizmu regulującego współdziałanie przewodu pokarmowego i mózgu w różnych warunkach.
Różnicowanie przyczyn bólu brzucha należy do lekarza. Diagnozując przyczynę bólu brzucha lekarz opiera się przede wszystkim na dokładnej analizie dolegliwości zgłaszanych przez dziecko i ocenie jego ogólnego stanu zdrowia, może też zlecić wykonanie dodatkowych badań. W przypadku czynnościowego bólu brzucha występuje zestaw objawów, które nie wskazują na chorobę organiczną.
Cechy czynnościowego bólu brzucha
Czynnościowy ból brzucha może występować w różnych okolicznościach, może mieć charakter napadowy albo ciągły. Pojawia się niezależnie od spożywania posiłków czy cyklu miesiączkowego u dziewczynek. Często nasila się w sytuacjach stresowych, które są indywidualne dla każdego dziecka i rodziny. Objawy występujące u dzieci z czynnościowym bólem brzucha nie wypełniają kryteriów rozpoznania określonej choroby organicznej. Ważne jest jednak, by pamiętać, że jeśli pojawią się objawy nazywane alarmowymi, takie jak na przykład: przedłużająca się niewyjaśniona gorączka, uporczywe wymioty, chudnięcie, zaburzenia wzrastania, krwawienie z przewodu pokarmowego, zaburzenia połykania – należy skonsultować się z lekarzem, bo może to wskazywać na chorobę organiczną i wymagać dalszej diagnostyki.
Przyczyny czynnościowego bólu brzucha
Przyczyny czynnościowego bólu brzucha są złożone i wciąż nie do końca wyjaśnione. Obecnie uważa się, że jest to problem zaburzeń wspomnianej już przeze mnie osi mózgowo-jelitowej. Różne czynniki, takie jak infekcje, pewne pokarmy czy toksyny, mogą powodować minimalne zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, co sprawia, że jest on bardziej wrażliwy. W rezultacie nawet mało intensywne bodźce, jak na przykład nadmiar gazów jelitowych, mogą być odczuwane jako ból brzucha. Jednocześnie mózg, który kontroluje nasze myśli, odczucia i wspomnienia, również może mieć trudności z prawidłowym przetwarzaniem tych bodźców. Przykładowo, jeśli na myśl o trudnym egzaminie albo ciężkim tygodniu nauki zaczyna boleć brzuch lub pojawiają się nudności, to jest to przykład czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego.
Konsekwencje i wpływ na codzienne życia dziecka i rodziny
Brak jednoznacznego testu czy objawu, które pozwalałyby jednoznacznie stwierdzić, że dziecko ma czynnościowy ból brzucha, często prowadzi do uporczywej i niepotrzebnej diagnostyki. Może to nasilać poczucie choroby, wywołać lęk i pogorszyć jakość życia dziecka oraz jego rodziny. Często dolegliwości somatyczne zaczynają się od sfery emocjonalnej – dziecko, które dotychczas dobrze funkcjonowała, nagle zaczyna zgłaszać bóle brzucha czy poranne nudności, tak silne, że niemożliwe staje się pójście do szkoły czy przedszkola. Może to wynikać z lęku, związanego zarówno z sytuacją szkolną/przedszkolną, jak i rodzinną, dlatego potrzebna jest bardzo wnikliwa ocena psychosomatyczna. Dzieci z zaburzeniami czynnościowymi często opuszczają szkołę, co nie pomaga im w radzeniu sobie z dolegliwościami, a wręcz może je nasilać, tworząc poczucie inności i nieradzenia sobie.
Rady dla Rodziców
W przypadku wystąpienia przewlekających się lub nawracających bólów brzucha u dziecka, zwłaszcza z towarzyszącymi objawami alarmowymi należy zgłosić się do lekarza, do którego należy postawienia rozpoznania. U dzieci bez objawów alarmowych najczęstszym rozpoznaniem jest czynnościowy ból brzucha. Ważne jest, aby pamiętać, że czynnościowy ból brzucha nie prowadzi do uszkodzenia narządów, a trafnie postawiona diagnoza pozwala na dobranie odpowiedniego leczenia i poprawę codziennego funkcjonowania dziecka i rodziny. Nieleczony czynnościowy ból brzucha może prowadzić do zaburzeń sfery psychicznej i pogorszenia jakości życia.
Podsumowanie
Czynnościowy ból brzucha u dzieci jest problemem złożonym, ale możliwym do opanowania. Kluczowe jest zrozumienie jego mechanizmów oraz świadomość rodziców na temat objawów i konieczności współpracy z lekarzem.
Polskie Towarzystwo Pediatryczne oraz Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHŻD) zaangażowały się w działania edukacyjne mające na celu podniesienie świadomości o tym problemie. Inicjatywa jest częścią międzynarodowej kampanii organizowanej przez Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dziecięcego (ESPGHAN) we współpracy z Ogólnymi Towarzystwami Pediatrycznymi i Krajowymi Towarzystwami Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dziecięcego (PGHAN) w Europie.
- Więcej informacji na temat inicjatywy znajdą Państwo na stronie: www.espghan.org/FAP-Campaign
- Zapraszamy także do zapoznania się z materiałami edukacyjnymi dotyczącymi czynnościowego bólu brzucha: http://ptp.pl/kampanie-edukacyjne/czynnosciowe-bole-brzucha/